Ý nghĩa lịch sử:Tên gọi: Nhà tù Sơn La

          Tên thường gọi: Nhà tù Sơn La

          Tỉnh Sơn La có 12 dân tộc anh em cùng chung sống từ lâu đời. Trước những năm 1908, Sơn La nằm trong địa phận tỉnh Vạn Bú, tỉnh lỵ đặt tại bản Pá giang bên bờ Sông đà. Đầu năm 1908 chính quyền Thực dân cho dời tỉnh lỵ về thị trấn Sơn La, chúng lấy tên của thị trấn nhỏ này đặt tên cho tỉnh. Ngay từ khi chuyển tỉnh lỵ về Sơn La, chính quyền thực dân đã tính đến việc xây dựng một trại giam ở đây, song song với việc xây dựng tòa sứ Nhà giám binh, trại lính và các công sở khác.

  Tháng 10 – 1907, Sở kiến trúc thuộc Nha công chính xứ Bắc kỳ đã hoàn chỉnh thiết kế mặt bằng đầu tiên của Nhà tù Sơn La. Đầu năm 1908, dưới sự đốc thúc của tên công sứ Giăng Mông Pê Ra, Nhà tù Sơn La được gấp rút xây dựng và hoàn thành vào cuối năm 1908, với diện tích 500 m² . Mang tính chất Nhà tù hàng tỉnh và đặt tên là Nhà tù Sơn La.

          Nhà tù Sơn La được đổi tên thành Ngục Sơn La. Năm 1930 Đảng cộng sản Việt Nam ra đời đã lãnh đạo nhân dân ta nổi dậy đấu tranh chống lại áp bức bóc lột của Thực dân phong kiến. Những cuộc đấu tranh đã làm cho kẻ địch bị bất ngờ, chúng lồng lên tìm đủ mọi cách để đàn áp phong trào cách mạng của quần chúng, mặt khác chúng gấp rút xây thêm hoặc mở rộng các nhà tù, đặc biệt chúng đã chú trọng đến Nhà tù Sơn La. Lợi dụng vị trí, địa thế của Sơn La chúng tiến hành mở rộng Nhà tù Sơn La nên gấp 3 lần so với ban đầu (Từ 500m² lên 1500m² ). Từ đây Nhà tù Sơn La đã thay đổi hẳn về tính chất giam giữ tù nhân, nó đã trở thành một trung tâm đặc biệt để đày ải, giam giữ và tiêu hao dần lực lượng cách mạng Việt Nam.

          Bởi vậy từ năm 1930 Nhà tù Sơn La được đổi tên thành Ngục Sơn La (từ PriSon thành Penten cier).

ĐỊA ĐIỂM PHÂN BỐ DI TÍCH – ĐƯỜNG ĐI ĐẾN:

          Nhà tù Sơn La nằm trên đỉnh đồi Khau cả, một khu đất cao trung tâm thị xã Sơn La, nơi án ngữ các ngả đường đi Hà Nội – Lai Châu – Tạ Bú. Từ đỉnh đồi Khau cả có thể nhìn bao quát toàn cảnh Thị xã Sơn La, và đặc biệt khu đồi này nằm độc lập và gần như tách biệt với vùng dân cư bên ngoài, vì vậy nó rất thuận lợi cho âm mưu của thực dân pháp xây dựng trung tâm giam cầm những người yêu nước Việt Nam tại đây.

          Nhà tù Sơn La phía Đông giáp trụ sở làm việc của UBND tỉnh Sơn La cách khoảng 100m. Phía Tây nhìn về khu đồi khí tượng có con đường quốc lộ 6 đi thẳng Lai Châu cách con đường này khoảng 200m, phía Nam nhìn ra trung tâm thị xã cách đường Tô Hiệu khoảng 400m, phía Bắc nhìn về phía trụ sở của tỉnh Đảng bộ Sơn La, cách đường Quốc lộ 6 (đi xuôi về Hà Nội) khoảng 500m.

          Nhìn chung Thực dân Pháp chọn địa điểm đồi Khau cả để xây dựng Nhà tù Sơn La để thực hiện âm mưu và tội ác của chúng rất có hiệu quả. Bởi vì với địa điểm nằm trên đồi cao chúng có thể dễ dàng bao quát được mọi hoạt động xung quanh nhà tù và có thể cách ly được những tù nhân chính trị với nhân dân các dân tộc bản địa. Đặc biệt chúng lợi dụng khí hậu khắc nghiệt và công việc khổ sai cộng với chế độ tù đày hà khắc nhằm tiêu hao dần sinh lực của tù nhân.

          * ĐƯỜNG ĐI ĐẾN DI TÍCH:

          Đến tham quan, nghiên cứu hay tìm hiểu về di tích Nhà tù Sơn La, quý khách có thể đi lại rất thuận lợi bằng nhiều phương tiện cơ giới hoặc đi bộ với 2 cửa ngõ vào di tích.

          – Cửa ngõ thứ nhất: Nếu đi theo trục đường quốc lộ 6 (Hướng từ Hà Nội lên) đi qua cầu 308, đến ngã 3 Gốc phượng (tên thường dùng tại địa phương) ngã 3 này – một hướng đi thẳng lên Lai Châu, hướng rẽ tay trái là đường vào trụ sở tỉnh Đảng bộ Sơn La, hướng tay phải ngược lên đồi khoảng 400m là trụ sở UBND Tỉnh Sơn La, đi tiếp đến 100m là đến di tích Nhà tù Sơn La. Đây là con đường chính và thuận tiện mà các đoàn khách thường đến tham quan.

          – Cửa ngõ thứ hai: Cũng bắt đầu từ trục đường 6 hướng đi Lai Châu về trụ sở Tạ Bú ra (gọi là ngã 3 két nước). Nếu từ ngã 3 này lên đến di tích khoảng 400m.

GIÁ TRỊ LỊCH SỬ CỦA DI TÍCH

Nhà tù Sơn La một chứng tích về âm mưu thâm độc và tàn ác dã man của Thực Dân Pháp, đối với những người Cộng sản và những người yêu nước Việt Nam. Nó đã trở thành một trung tâm giam cầm và đày ải, tiêu hao dần lực lượng cách mạng Việt Nam. Trong 15 năm từ 1930 đến 1945, hàng nghìn những người yêu nước Việt Nam đã bị giam cầm tại nơi đây. Nhưng vượt lên trên gôm cùm và tội ác của Thực Dân Pháp, những cộng sản Việt Nam ở đây đã biến Nhà tù Đế Quốc thành trường học cách mạng, biến những bức tường đá lạnh lẽo của Nhà tù Đế Quốc thành những viên gạch hồng ấm tình đồng chí của những bạn tù, biến bóng đêm đen tối của nhà tù Đế Quốc thành những tia sáng cách mạng tỏa ra khắp vùng núi rừng Tây Bắc. Chính vì vậy Nhà tù Sơn La đã trở thành chiếc nôi của cách mạng Việt Nam, đã đào tạo, bồi dưỡng một đội ngũ các chiến sỹ trung kiên cho Đảng, cho dân tộc, đội ngũ những người Cộng sản kiên cường lãnh đạo nhân dân ta giành độc lập cho dân tộc.

          Di tích nhà tù Sơn La được Đảng và Nhà nước ra đặc biệt quan tâm, được xếp hạng quốc gia tù năm 1962. Và đã trở thành một trung tâm giáo dục truyền thống cách mạng cho các thế hệ người Việt Nam và ngày nay di tích cách mạng Nhà tù Sơn La trở thành một điểm thu hút nhiều đối tượng khác trong nước và nước ngoài, đặc biệt là trường học cách mạng cho thế hệ con em các dân tộc Sơn La.